Inzichten van onze eigen deepdive in Systeemdenken.
Bij We Are Robin trainen we niet alleen anderen, maar ook onszelf. Onlangs doken we in het onderwerp: systeemdenken. Misschien ken je de term wel – maar het is ook een beetje vaag, toch? We nemen je mee.
Wat is een systeem?
Een systeem zou je kunnen zien als een samenspel van dingen, die zodanig met elkaar verbonden zijn dat ze na verloop van tijd een eigen gedragspatroon vertonen. Denk aan druppels/moleculen die samen water in een meer vormen, geld op een spaarrekening, of biodiversiteit in een ecosysteem. Naast systemen in de natuur, zijn er ook sociale systemen. Denk aan een maatschappij, een familie, een vriendengroep of een team.
Wil je een systeem begrijpen? Dan moet je de voorraden en de stromingen in kaart brengen. Al deze systemen bestaan uit een of meerdere voorraden, die continu groter en kleiner worden door in- en uitstromen. Het mechanisme dat deze in- en uitstroom reguleert, bepaalt hoe het systeem functioneert. Hoe bewegen ze? Welke onderdelen hebben invloed op elkaar?
Neem bijvoorbeeld een organisatiecultuur.
- Voorraad: de mate van betrokkenheid van medewerkers.
- Instroom: inspirerende leiders, een duidelijke visie, beloningen.
- Uitstroom: frustratie, onduidelijkheid, burn-out.
Als je wilt werken aan gedragsverandering, moet je het systeem snappen. Wat voedt bepaald gedrag? Wat haalt de energie weg? Misschien krijgen medewerkers te weinig waardering of missen ze autonomie. En waar kun je ingrijpen om duurzaam gedrag te versterken? Bijvoorbeeld door successen te vieren of een veilige cultuur te creëren. Wat is zichtbaar en uitgesproken, en wat is nog niet zichtbaar? Met systeemdenken kom je erachter aan welke knoppen je kunt draaien om het systeem in beweging te krijgen en dus te veranderen.
Waarom is systeemdenken nuttig?
Eigenlijk zou iedereen “systeemslim” moeten zijn. Onze omgeving wordt steeds complexer en complexe problemen hebben zelden een simpele oplossing. Als duurzaamheidsprofessional word je dagelijks geconfronteerd met deze complexe systemen. Systeemdenken helpt je samenhang te zien. Zodat je weet waar je invloed kan uitoefenen. Het geeft je de tools om slimmer te sturen op impact.
Bij gedragsverandering stuit je vaak op dezelfde uitdagingen: weerstand, vastgeroeste patronen, of een gebrek aan urgentie. Systeemdenken helpt je voorbij de symptomen te kijken. Waarom blijven mensen vasthouden aan het oude? Welke regels, structuren of beloningen houden dat in stand? Het geeft je inzicht in hoe je niet alleen gedrag, maar ook de context waarin dat gedrag ontstaat, kunt beïnvloeden.
Onze oefening: breng het systeem in kaart
Tijdens onze training deden we een oefening. Het idee? Breng een systeem in kaart waar je onderdeel van bent en waar je invloed op wil uitoefenen.
Kies een systeem en bepaal: wat is de in- en wat is de uitstroom?
Bijvoorbeeld:
- Het systeem: de samenwerking in het team waar je onderdeel van bent.
Voorraad: de status quo van hoe we werken, de kennis van iedereen nu, de motivatie, de huidige status van de organisatie voor wat betreft financiën, persoonlijkheden van teamleden. - Instroom: inspirerende trainingen, voorbeelden van succes, duidelijke kaders, leiderschap, cultuur, motivatie, persoonlijke situatie van medewerkers.
- Uitstroom: gebrek aan tijd, gebrek aan motivatie, het idee dat het niet beloond wordt, weerstand tegen verandering, letterlijk medewerkers die vertrekken en de kennis die zij meenemen.
Reflectie: Soms loop je al vast bij het kiezen van het systeem. Omdat het al snel heel groot en complex wordt. Wat hoort er wel bij, en wat niet? Door te bedenken waar de ‘crux’ zit waar je naar wil kijken in het systeem (bijvoorbeeld: onderlinge samenwerking), wordt het makkelijker.
Het is ook worstelen met het overzicht: waar begint het systeem, en waar eindigt het? Je kan namelijk op veel verschillende manieren naar één systeem kijken, en dat ene systeem hangt dan ook weer vast aan andere systemen. Zo maakt je team weer deel uit van een organisatie. Zo zijn teamleden los van het team weer onderdeel van een gezin, en al die systemen hangen weer samen en hebben invloed op elkaar.
Tijdens onze training kwamen we erachter dat de valkuil bij systeemdenken vaak is, dat je te groot denkt en daardoor niet weet waar je moet beginnen. Of voortvarend begint om vervolgens een enorm en complex systeem op papier te hebben waar je eigenlijk ook niet wijzer van wordt. Het helpt om te beginnen bij de kern van het probleem, ofwel de onderdelen in het systeem die voor de hand liggen. Vanuit daar kun je het systeem uitbreiden. Op een gegeven moment voel je wel aan of er nog essentiële onderdelen ontbreken, of dat je systeem volledig genoeg is om een beter beeld te krijgen hoe de stromingen lopen. Sparren met een collega over of er nog iets mist kan ook helpen.
Zelf aan de slag?
Ga eens zitten met je team en pak pen en papier. Stel jezelf deze vragen:
- Op welk systeem wil jij invloed uitoefenen? Denk aan jouw team, afdeling, of organisatie.
- Wat is de voorraad die je wil beïnvloeden? Denk aan meer duurzame keuzes, betere samenwerking of innovatie.
- Wat zijn de instromen? Wat zorgt ervoor dat de voorraad groter wordt?
- Wat zijn de uitstromen? Wat verkleint de voorraad?
- Welke mechanismen reguleren de stromen? Denk aan beloningssystemen, ongeschreven regels of leiderschap.
